Mga Uri Ng Tunog Ng Mga Salita

Ang mga salitang Pilipino ay mayroong iba't ibang uri ng tunog:

1. May impit na mabilis. Kung ang patinig ay binibigkas nang tuloy-tuloy at pasara (â, ê, î, ô, û), ang tunog nito ay may impit na mabilis. Ginagamit ito sa dulo ng mga salitang maragsa ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: may impit na mabilis.

/â/: akmâ, badhâ, dalitâ, gibâ, hupâ, kaliwâ, simulâ, tubâ, ugâ, walâ

/ê/: bembê

/î/: binhî, gahî, hingî, iklî, kawangkî, luntî, muhî, pigî, tilî, untî

/ô/: anyô, bigô, dukmô, hintô, kulô, muktô, sundô, tukô, wastô, yugtô

/û/: tatû

Ang mga patinigna may impit na mabilis ang tunog ay ginagamit din sa dulo ng mga salitang mariin ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: may impit na mabilis.

/â/: bigáypalâ, dalít-bansâ, kálunyâ, mámayâ, námamagâ, pulót-gatâ

/î/: malí-malî, kamuhí-muhî, nápangiwî

/ô/: kásundô, likú-likô, natútuyô, salá-gintô

2. May impit na banayad. Kung ang patinig ay binibigkas nang dahan-dahan at pasara (à, è, ì, ò, ù), ang tunog nito ay may impit na banayad. Ginagamit ito sa dulo ng mga salitang malumi ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: may impit na banayad.

/à/: akalà, biyayà, diwatà, garà, hità, kubà, luhà, tihayà, sipà, yatà

/è/: bekè

/ì/: amukì, balì, gisì, kawalì, lapì, mungkahì, pilì, susì, tigì, warì

/ò/: akò, balahò, durò, guhò, katutubò, ligò, ngusò, pasò, sukò, tubò

Ang mga patinigna may impit na banayad ang tunog ay ginagamit din sa dulo ng mga salitang mariin ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: may impit na banayad.

/à/: kátiwalà, lámang-lupà, mápariwarà, magdaláng-awà

/ì/: mánanahì, nangíngibì, pánikì

/ò/: nápasubò

3. Walang impit (at mabilis ang bigkas). Kung ang patinig ay binibigkas nang tuloy-tuloy at hindi pasara (á, é, í, ó, ú), ang tunog nito ay walang impit. Ginagamit ito sa dulo ng mga salitang mabilis ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: walang impit.

/á/: adyá, buká, diktá, halá, kuhá, maantá, ngangá, puná, simbá, tulyá

/é/: halé

/í/: aligí, bilí, dumí, gantí, irí, kublí, lansí, maskí, suwí, waksí

/ó/: akó, bagyó, kalbó, dapyó, guló, lunó, noó, simbuyó, tuksó, ubó

Ang mga katinig na walang impit ang tunog (at mabilis ang bigkas) ay ginagamit din sa iba-ibang pantig at sa dulo ng mga salitang mariin ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: walang impit.

/á/: bálaná, kálulwá, kiníkitá, lápidá, mákiná, músiká, óperá, pábulá

/é/: élisé

/í/: di-mápakalí, náhulí, táhurí

/ó/: ánimó, bíyatikó, depósitó, epikó, líkidó, máginoó, nátutó, trápikó

4. Walang impit (at banayad ang bigkas). Kung ang patinig ay binibigkas nang dahan-dahan at hindi pasara (a, e, i, o, u), ang tunog nito ay walang impit. Ginagamit ito sa dulo ng mga salitang malumay ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: walang impit.

/a/: ága, bága, kíta, dalága, háwa, lása, máya, píta, sinaúna, yáya

/e/: ále, babáe, kláse, gábe, héle, lénte, mónghe, paléngke, síge

/i/: bíbi, buháwi, díni, ígi, kilikíli, ngísi, oyáyi, pípi, saríli, táksi

/o/: aníno, bágo, katóto, hálo, líbo, matalíno, píno, síko, táo, unáno

5. Malakas. Ang mga katinig na b, d, g, k, p, s, at t ay malakas ang tunog. Sa gayon, ang tunog sa dulo ng mga salita na nagtatapos sa mga katinig na ito ay ganoon din: malakas.

/b/: álab, liyáb, sánib, liblíb, taób

/d/: gáwad, ladlád, lúbid, hatíd, hágod, pudpód

/g/: pápag, palág, pánig, sahíg, húlog, tunóg

/k/: bálak, halták, búlik, halík, bátok, taluktók

/p/: apúhap, sapsáp, lírip, tahíp, háyop, tiklóp

/s/: gátas, ligtás, páwis, tamís, batíkos, kaluskós

/t/: áwat, tapát, lápit, damít, ámot, gamót

Ang mga katinigna malakas ang tunog ay ginagamit din sa mga salitang mariin ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: malakas.

/b/: nágliliyáb, násubasób

/d/: kinákapatíd, nalúlugód, namámanhíd, násamíd

/g/: kánugnog, nangíngílag, nálalaglág, nárinig, náuntóg

/k/: dumádapúrak, mápahámak, námamarák, nanánabík, túktók

/p/: nátutóp

/s/: lumálabás, mádupílas, nagpúpuyós

/t/: kinákatíkot, nakayáyamót, nápamulágat, náwaglít, sábukót

6. Mahina. Ang mga katinig na l, m, n, ng, r, w, at y ay mahina ang tunog. Sa gayon, ang tunog sa dulo ng mga salita na nagtatapos sa mga katinig na ito ay ganoon din: mahina.

/l/: ángal, dangál, dáhil, ukilkíl, sípol, tahól

/m/: ínam, linamnám, ánim, taním, lágom, kuyóm

/n/: káwan, pinggán, hángin, tingín, dáhon, taón

/ng/: báwang, kináng, síning, tudlíng, kálong, pagóng

/r/: asár, mártir, doktór

/w/: hálaw, galáw, sáliw, liwalíw

/y/: kílay, gabáy

Ang mga katinigna mahina ang tunog ay ginagamit din sa mga salitang mariin ang bigkas; sa gayon, ang tunog sa dulo ng gayong mga salita ay ganoon din: mahina.

/l/: bódabíl, bóliból, mánananggól, máparoól, pánggigítil

/m/: nagkíkimkím

/n/: álinlangán, báyaníhan, kágawarán, kúlúngan, mágasín, pángitaín

/ng/: gumágápang, mánibaláng, málulóng

/r/: éditór

/w/: madalíng-áraw, naúúhaw

/y/: bukáng-liwaywáy, di-mápalagáy, másinsáy, págsasanáy

Noong 1987, nang maragdagan ang mga titik ng alpabetong Pilipino, naragdagan din ang mga katinig na itinuturing na may malakas na tunog: c, f, j, q, v, x, at z. Sa gayon, ang tunog sa dulo ng mga salita na nagtatapos sa mga katinig na ito ay ganoon din: malakas.

Ang h at ñ ay hindi nabibilang sa alinmang pangkat ng mga tunog dahil walang salitang Pilipino na nagtatapos sa mga salitang ito.